Ks. Franciszek Rutkowski, duszpasterz Polaków w ZSRR

Franciszek Rutkowski urodził się 25 marca 1885 r. w Goniądzu, w rodzinie chłopskiej. W latach 1894-1902 uczył się w szkołach salezjańskich, a następnie do Królewskiej Akademii Agronomicznej w Turynie we Włoszech, którą ukończył w 1902 r. Dwa lata później wstąpił do metropolitalnego seminarium duchownego w Petersburgu. Po jego ukończeniu w 1907 r. odbył trzyletnie studia w petersburskiej Akademii Duchownej, zakończone uzyskaniem stopnia kandydata teologii.

Po przyjęciu święceń kapłańskich w 1910 r., ks. Rutkowski rozpoczął posługę jako wikariusz parafii św. Stanisława w Petersburgu i katecheta szkół średnich. W kwietniu 1911 r. został kapelanem metropolity mohylewskiego, abpa Wincentego Kluczyńskiego, który w 1912 r. mianował go proboszczem parafii Ługa w dekanacie petersburskim, liczącej 3 000 wiernych. W 1914 r. otrzymał tytuł kanonika honorowego mohylewskiej kapituły metropolitalnej.

Gdy latem 1914 r. abp Kluczyński zrzekł się na życzenie Stolicy Apostolskiej urzędu metropolity mohylewskiego, pozostał przy nim, najpierw w Petersburgu, a od połowy lutego 1915 r. na Krymie. Brał udział w pracy duszpasterskiej i charytatywnej wśród Polaków ewakuowanych z Królestwa Polskiego, dla których zorganizował kaplice w Kisłowodzku na Kaukazie i w Ałupce na Krymie. W latach 1915-1916 był proboszczem w parafii pw. Przemienienia Pańskiego w Piatigorsku. Po śmierci abpa Kluczyńskiego w lutym 1917 r. przewiózł jego zwłoki do Petersburga i pochował w podziemiach kościoła pw. Nawiedzenia NMP na cmentarzu Wyborskim.

Ks. Rutkowski nie opuścił Rosji pomimo przejęcia w niej władzy przez bolszewików. Przez rok pełnił obowiązki proboszcza w Leśnem na przedmieściach Petersburga. W 1918 r. zorganizował nową parafię w robotniczej dzielnicy Petersburga za tzw. Moskiewską Rogatką, którą następnie kierował przez 5 lat. Jednocześnie pełnił obowiązki proboszcza parafii Kołpino w sąsiedniej osadzie robotniczej i był obrońcą węzła małżeńskiego w kurii metropolitalnej.

10 marca 1923 r. ks. Rutkowski razem z abpem Janem Cieplakiem i 13 innymi księżmi z Petersburga został aresztowany. W moskiewskim procesie pokazowym, który odbył się od 21 do 25 marca 1923 r., został skazany na 3 lata więzienia i pozbawienia praw, bez surowej izolacji. Następnie przez 22 miesiące pracował w aptece więziennej jako pomocnik doktora Jerzego Żakje. Polskie MSZ zwracało się listem z 2 maja 1923 r. do Poselstwa RP w Moskwie o poczynienie starań celem jego zwolnienia jako optanta polskiego. Na skutek tych starań lutego 1925 r. drogą wymiany więźniów znalazł się w Polsce.

Zamiłowany historyk, zgromadził przez lata swego pobytu w Rosji liczącą parę tysięcy książek bibliotekę z zakresu historii Kościoła w Polsce, a także niemały zbiór rękopisów.

Po powrocie bp August Hlond wyznaczył mu stanowisko ceremoniarza biskupiego w Katowicach, a z chwilą mianowania Hlonda arcybpem gnieźnieńsko-poznańskim został sekretarzem osobistym prymasa w Poznaniu; w r. 1929 był także notariuszem Metropolitalnego Sądu Duchownego w Poznaniu. Dnia 12 kwietnia 1932 r. objął stanowisko sekretarza osobistego przy nuncjuszu apostolskim w Warszawie F. Marmaggim. W r. 1934 otrzymał godność tajnego szambelana papieskiego. 1 lutego 1935 r. został zastępcą dyrektora Biura Episkopatu Polskiego, wkrótce zaś jego dyrektorem. Po przyjeździe do Polski nadal formalnie należał do archidiecezji mohylewskiej (w spisach duchowieństwa wymieniany był jako jeden z księży tej archidiecezji przebywających czasowo poza granicami Rosji).

Ks. Rutkowski był członkiem zawiązanego w r. 1928 komitetu starającego się o sprowadzenie do Polski zwłok arcybpa Kluczyńskiego. Po uzyskaniu w kwietniu 1929 r., za pośrednictwem rządu polskiego, zgody władz radzieckich przewiózł szczątki metropolity do Wilna, gdzie zostały pochowane w podziemiach katedry Św. Stanisława; ufundował też w jednej z kaplic tego kościoła brązową tablicę pomnikową z portretem zmarłego wykonaną przez Aleksandra Borawskiego. Zabrany z ZSRR swój zbiór rękopisów (biblioteka uległa w 1923 r. rozproszeniu), stale ją powiększał. Ogłosił cenne monografie trzech dostojników Kościoła, z którymi miał sam bliższy kontakt: Ks. Wincenty Kluczyński arcybiskup-metropolita mohylowski, administrator apostolski diecezji mińskiej 1847-1917. Kilka rysów i wspomnień (P. 1929), Arcybiskup Jan Cieplak (1857-1926). Szkic biograficzny (W. 1934), Biskup Antoni Małecki (1861-1935) (W. 1936). Maszynopis ostatniej pracy Rutkowskiego poświęconej dziejom Rzymskokatolickiej Akademii Duchownej w Petersburgu (1842-1918) spłonął w czasie powstania warszawskiego, zniszczeniu uległy też zbiory rękopiśmienne.

Ks. Franciszek Rutkowski zginął zamordowany przez Niemców w sierpniu 1944 r. w czasie Powstania Warszawskiego w Biurze Episkopatu w Alejach Jerozolimskich, za - jak napisał Walerian Meysztowicz - odmowę wydania ksiąg kościelnych. Jego cenne zbiory biblioteczne i rękopiśmienne oraz maszynopis pracy na temat dziejów Rzymsko-Katolickiej Akademii Duchownej w Petersburgu i biografia zamordowanego przez CZEKA ks. Konstantego Budkiewicza, uległy zniszczeniu w czasie Powstania Warszawskiego.

  • - www.katolicy1844.republika.pl/ZSRR/Rutkowski.htm
  • - Alina Szklarska-Lohmannowa, Rutkowski Franciszek (1885-1944), Biogram został opublikowany w latach 1991-1992 w XXXIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
  • - https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/franciszek-rutkowski


2006 © e-monki.pl & A. Studniarek