Ginące zawody - rymarstwo

Najogólniej ujmując definicja rymarstwa może brzmieć następująco: dział rzemiosła zajmujący się wytwarzaniem uprzęży konnych, siodeł, akcesorii jeździeckich i skórzanych pasów pędnych. Natomiast prostszą definicję można podać tak: Rzemiosło zajmujące się wyrobem i naprawą uprzęży końskich i siodeł.

Rzemiosło to dotarło na ziemie polskie za pośrednictwem osadników niemieckich w XIII w. We wsiach i miasteczkach rzemieślnicy zajmowali się głównie wyrobem uprzęży w typie „śląskim” lub „krakowskim”. Do początku XX w. rymarze wykonywali potrzebne w rolnictwie pasy transmisyjne. Warsztat pracy rymarza znajdował się zwykle w szopie lub izbie. Miejsce pracy składało się z dużego stołu, ławy rymarskiej „konik”, maszyny do szycia, pniaka do formowania chomąta, oraz drobnych narzędzi typu nożyk, nożyczki czy szydło.

Rymarze posiadali własne cechy regulujące zwyczaje, zasady zdobywania zawodu i rozsądzające spory. Rymarstwo należy do zanikających zawodów rzemieślniczych. Główną przyczyną jest ograniczone zapotrzebowanie na wyroby rymarskie. W czasach poprzedzających rewolucję przemysłową, a w szczególności rozwój kolei i motoryzacji, konie stanowiły siłę pociągową, wykorzystywaną w transporcie i rolnictwie. Na przestrzeni XX w. rolę koni w większości przejęły maszyny. Na przełomie XX i XXI w. nastąpiło niewielkie ożywienie w tym zawodzie, spowodowane rosnącym zainteresowaniem turystyką konną i jeździectwem. W wyniku tego powstało lub rozwinęło się wiele stadnin i gospodarstw ukierunkowanych na naukę jazdy konnej. Usługi rymarskie świadczone są także dorożkarzom, sportowcom uprawiającym jeździectwo i rolnikom.

Rymarstwo bazowało na odpowiednio wygarbowanych skórach zwierzęcych. Pamiętam, gdyż mój dziadek był rymarzem, a ja u niego mieszkałem, jakie były kłopoty w czasach „rozkwitu PRL-u” z zakupem surowej skóry. Następnie trzeba było w wielkiej tajemnicy odpowiednio ją wymoczyć, wygarbować i wysuszyć. I dopiero po kilkunastu dniach można było zacząć pracę nad nowym chomątem. Chcę tu dodać, że chomąto wynaleźli Chińczycy w III w. p.n.e. Pierwotnie była to uprząż napierśna, którą około sto lat później zmodyfikowano do postaci uprzęży szyjnej. Chomąto pojawiło się w Europie w VI w. n.e. Do tego czasu w Europie stosowano uprząż szyjną, która powodowała duszenie się zwierzęcia i zmniejszała jego wydajność. Do ciągnięcia ciężaru 0,5 tony potrzeba było dwóch koni. Po wprowadzeniu chomąta jeden koń był w stanie uciągnąć 1,5 tony ładunku.

Do wyrobu chomąta używano naturalnie wygięte z drewna bukowego „kleszczyny” lub odpowiednio wycięte przez stolarzy. Kolejny element chomąta to poduszka, która wypełniona była świńską szczeciną lub końskim włosiem. Do zszywania skóry używano pasków rzemiennych lub dratwy. Pamiętam jak dziadek dokładnie nacierał jakimś czarnym smarem dratwę, co miało na celu zwiększenie jej trwałości. Całość uprzęży konnej składała się z chomąta, uzdy, pasów i postronków. A dokładniej - uprząż to ubiór zwierzęcia pociągowego, głównie konia, stanowiący element zaprzęgu. Składa się z części ciągnących, wstrzymujących, kierujących i łączących, rozróżnia się dwa rodzaje uprzęży: chomątową i szorową (na Mazowszu funkcjonowała nazwa szelkowa – okolice Nowego Miasta nad Pilicą). W uprzęży chomątowej częścią ciągnącą jest chomąto z pasami lub postronkami pociągowymi, w uprzęży szorowej odpowiednikiem chomąta jest napierśnik. Bydło robocze ciągnęło za pomocą jarzma, bądź odpowiednio zmodyfikowanych szorów; Chomąto to część uprzęży konia obejmująca nasadę szyi złożona z łukowatych, drewnianych lub metalowych kleszczyn oraz przymocowanego do nich skórzanego lub filcowego miękkiego podkładu.

Rodzaje uprzęży ze względu na sposób wykonania (styl): angielska - styl uprzęży, który ukształtował się w Anglii w początkach IX w. Jest to uprząż chomątowa. Konstrukcja chomąta sprawia, że siła uciągu konia wykorzystana jest do maksimum. Przy tym nie powoduje u zwierząt obrażeń, pod warunkiem odpowiedniego dopasowania wysokości i szerokości. Zaprzęg angielski może być jednokonny lub wielokonny. Uprząż wyposażona jest w ozdobne natylniki, które razem z naszelnikami i podogoniami stanowią zespół części wstrzymujących. Do uprzęży tych stosuje się wiele zdobień. Mamy jeszcze inne rodzaje uprzęży: chomątowa kielecka, chomątowa krakowska - uprząż z ozdobnym chomątem, wykończonym błyszczącymi okuciami, szorowa, węgierska. Natomiast ze względu na okoliczności wykorzystania rozróżnia się uprzęże: robocze, wyjazdowe, maratonowe.

Możemy rozróżnić też kilka rodzajów siodeł: rajdowe, skokowe, sportowe (olimpijskie), ułańskie, westernowe. Natomiast do akcesorii jeździeckich zaliczymy: bat, biczysko, bykowiec, chomąto, czapsy, czaprak, janczary, kantar, kapelusz, lonża, lejce, naszelnik, ochraniacze na kostki, ogłowie, palcat, pas popleczny, pasy pociągowe, podogonie, popręg, przedpierśnik, puśliska, rychliny, sakwy, strzemiona, uzda, wędzidło, wodze, wytok.

Do podstawowych narzędzi rymarskich można zaliczyć: dziurkacze, wycinaki, młotki, kowadełka, nożyczki, noże, szydła, igły rymarskie, różne rodzaje cęgów i szczypiec, linie metalowe, pojemniki z klejem, pędzle, liniarki, konik rymarski.

Obecnie rzemiosło to zanika. Nieliczni rymarze pracują jeszcze na użytek stadnin koni.

Arkadiusz Studniarek

2006 © e-monki.pl & A. Studniarek