Nazwy grzybów jadalnych
Wprawdzie sezon na grzyby już się zakończył, ale jeszcze przez długi czas będziemy wracali do grzybnego tematu, najczęściej w postaci marynowanej, mrożonej i suszonej.
Każdy obszar posiada własne, specyficzne i charakterystyczne dla tego terenu nazwy. Najczęściej określamy je jako nazwy regionalne. Nazwa ogólna grzyb bądź grzyby na terenie powiatu monieckiego odnosi się przede wszystkim do borowika szlachetnego oraz do pozostałych gatunków jadalnych i niejadalnych nie wyłączając pasożytów typu huba.
A oto najbardziej charakterystyczne nazwy i rodzaje grzybów występujące na naszym obszarze:
- Borowik szlachetny (Boletus edulis) - prawdziwek, jeden z najbardziej rozpowszechnionych grzybów, nazwa jego rozpowszechniona jest zarówno w środowisku wiejskim jak i miejskim. Inne spotykane nazwy to: prawdziwy grzyb, prawdziwik, prawdziwak, borowik, barowczyk.
- Kania (Marcelepiota procera) - posiada bardzo duże zróżnicowanie w swojej nazwie, spotykamy wiele zupełnie nie łączących się ze sobą nazw grzyba: kaniucha, czapla, kuropatwa, wrona, sowa, czybatka, kapelusznik, panna, parasolka. Nazwy dawne już nie spotykane to: pepa, hnojauka, pahnojka.
- Gąska zielona (Tricholoma flavovirens) zielonka - grzyb pojawiający się w lasach na jesieni posiada kilka nazw utworzonych z pierwotnego wariantu: zialonka, zielanuszka, zielepucha. Często spotyka się też nazwę gąska lub huska.
- Gąska niekształtna (Tricholoma protentosum) - powszechnie uważana jest za grzyba mniej smacznego od swojej imienniczki opisanej wyżej. Nazwa podzielonka stosowana powszechnie z pewnością ma na celu umiejscowienie grzyba w niższej hierarchii od zielonki. W gwarze wiejskiej spotykamy często nazwy: siwka, siwucha, siwulka, zielonka siwa.
- Gołąbek jadalny (Russula vesca) - nazwa ludowa tego grzyba to surojadka z różnymi jej wariantami: surojeszka, surojatka, surojeszka, surojetka. Potocznie spotykamy nazwy: gołąbek, hołubka, świnka.
- Koźlarz babka (Leccinum scabrum) - w przypadku tego grzyba najczęściej spotykane są dwie jego nazwy: koźlak i podbrzeźniak oraz ich fonetyczne warianty: kozlak, koźluk, kaźluk, kazioł, podbiereźnik. Bardzo często spotyka się jego nazwy utworzone od drzew przy, których najchętniej występuje czyli od osiki i brzozy: brzozak, biereźnik, osowik, podosowik.
- Koźlarz czerwony (Leccinum rufum) - najczęściej potocznie spotykaną nazwą jest: czerwonogłówiec, czerwonołepek, czerwoniec. Spotyka się też nazwy utworzone od przymiotnika "krasny": krasnohałowik, krasnohołowec.
- Maślak zwyczajny (Suillus luteus) - W przypadku tego bardzo popularnego grzyba funkcjonuje kilka jednocześnie funkcjonujących jego nazw: maślak, maśluk, pępuch, pępek, ślimak.
- Maślak sitarz (Suillus bovinus) - grzyb ten traktowany jest jako drugi gatunek maślaka, nazwy jego tworzone są od przedrostka sit: sitar, sitarka, sitnik, sitak. Duża część pytanych o tego grzyba osób stwierdziła, że go nie zbiera traktując sitarza jako grzyba mało wartościowego. Sporadycznie można spotkać nazwy: saśniak, raszutnik, baćwiniak.
- Rydz mleczaj (Lactarius deliciosus) - nazwa jego wywodzi się z epoki prasłowiańskiej. Spotykane nazwy to: ryc, rycok, rudziec, ryżyk, ryżok.
- Opieńka miodowa (Armillariella mellea) - nazwy gwarowe najczęściej spotykane wywodzą się od rdzenia pień: opieńka, apieńka, pieńka, upieńka. Drugi człon nazwy wywodzi się od charakterystycznego koloru kapelusza. Często nazwa grzyba jest upraszczana i mówi się po prostu miodunka.
- Pieczarka lśniąca (Agaricus silvaticus) - kolejny grzyb którego nazwa pochodzi z czasów prasłowiańskich. Pieczarka jest to nazwa zdecydowanie ogólnopolska. Na badanym terenie występują zróżnicowane warianty jej nazwy: piaczarka, pieczurka, peczarka. Charakterystyczne nazwy z omawianego obszaru wywodzą się od słowa gnój, grzyby te bardzo chętnie rosną na świeżo nawożonym polu. Występują też na pastwiskach gdzie pasie się bydło. Gnojanka, gnojawka, gnojarka, pognojka takie nazwy można spotkać najczęściej.
- Pieprznik jadalny (Cantharellus cibarius) - jest to grzyb, który najczęściej spotyka się pod nazwą; kurka, gąska. Ze względu na swoją rudawą barwę spotkać można inne regionalne nazwy: lisica, lisiczka, pliszka, żółta betka. Jest to bardzo popularny, smaczny i chętnie zbierany grzyb.
- Podgrzybek brunatny (Xerocomus badius) - grzyb występujący bardzo powszechnie na opisywanym terenie. Charakterystyczne dla niego jest to, że w miejscu dotknięcia lub uszkodzenia przyjmuje siną barwę. Często z tego powodu pomijany jest przez grzybiarzy. Od barwy jaką przyjmuje nazywany jest: siniak, siniuch, siny. Powszechnie przyjętą nazwą jest podgrzybek z różnymi wariantami fonetycznymi: podhrybok, podgrzyb, podhryb. Spotyka się też nazwy stosowane dość powszechnie: zając, zajączek, czarny łepek, smolak.
- Podgrzybek zajączek (Xerocomus subtomentosus) - nazwa grzyba najczęściej tworzona jest od słowa zając: zając, zajec, zajączek, zajęczak. Spotykane są też nazwy złożone: zajęczy grzyb, zajcowy grzyb, zajęcza betka. Sporadycznie spotyka się nazwę żółciak.
- Sarnika dachówkowaty (Sarcodon imbricatus) - nazwa tego grzyba pochodzi od nazw zwierząt domowych: wołu, krowy i byka. W połączeniu z częściami ich ciała powstały nazwy: wołowe języki, wołowa morda, krowi jęzor, krowie języki, bycze jęzory, bycze mordy, bycze łby. Bardzo rzadko można spotkać nazwy: łoś, kot, sarna, sarniak.
- Smardz jadalny (Morchella esculenta) - grzyb będący pod ochroną spotykany jest dosyć rzadko. Nazwa jego sięga czasów prasłowiańskich. Do najczęściej spotykanych nazw utworzonych z wariantów fonetycznych można zaliczyć: smordz, smarsz, smarc, smorszcz, smarszcz.
- Twardzioszek przydrożny (Marasmius oreades) - grzyb jadalny prawie w ogóle nie zbierany przez mieszkańców badanego obszaru. Nazwy gatunkowe występują tylko w liczbie mnogiej: przydrożki, przydróżki, podróżniczki, siksy, posrajki.
Arkadiusz Studniarek
|
