Cmentarz prawosławny (wojskowy) w Hornostajach

Cmentarz prawosławny (wojskowy) w Hornostajach (gm. Mońki) został założony w 1869 r. Zajmuje powierzchnię 0,38 ha. Kwatera wojenna żołnierzy armii rosyjskiej na cmentarzu garnizonowym Suzdalskiego Pułku Piechoty im. gen. Suworowa położona jest na wzgórzu, w lesie, około 300 metrów na zachód od zabudowań kolonijnych wsi Hornostaje Osada i drogi wiodącej z tej wsi do zabudowań Kolonii Hornostaje.

Cmentarz położony jest z dala od zabudowań wiejskich, w lesie na wzniesieniu. Obecnie zarośnięty jest krzewami i młodymi drzewkami, co bardzo utrudnia dotarcie do niego. Usytuowany jest po północno - wschodniej stronie drogi Hornostaje - Ginie. Teren cmentarza garnizonowego oraz kwatery wojennej porasta las sosnowy. (Fot nr. 1, Mapa; Hornostaje Osada, gm. Mońki. Lokalizacja cmentarza garnizonowego z kwaterą wojenną żołnierzy armii rosyjskiej z lat 1914-1915. Mapa WIG, wczesne wydania w cięciu map zaborczych z lat 1920 - 1929, rejon Osowiec XVIII 13-A, arkusz Goniądz 6 z 1927 r.)

Kwatera wojenna znajduje się u podstawy stoku wyniesienia zajmowanego przez cmentarz garnizonowy, przylegając do jego północnej, zachodniej i południowej granicy. Ze względu na brak naturalnych granic, otoczona została rowem i wałem ziemnym. Prawdopodobnie kolejnych poległych grzebano zaczynając od zachodniego skraju cmentarza. Teren pokryty jest obecnie słabo czytelnymi zarysami nasypów mogił ziemnych o wysokości kilkunastu centymetrów. Pierwsze dwa rzędy tworzą groby jednostkowe, po trzydzieści jeden pochówków w każdym rzędzie. Kolejny, trzeci rząd jest krótszy, złożony z dwudziestu dwóch mogił ( fot. Nr 2, Opis mapy, Hornostaje Osada, gm. Mońki. Szkic rozplanowania kwatery wojennej żołnierzy armii rosyjskiej z lat 1914-1915 w zachodniej części cmentarza garnizonowego. Oprac. Małgorzata i Maciej Karczewscy.).

Sprawia to wrażenie przerwania systematycznego sposobu organizacji przestrzeni kwatery. Potwierdza to chaotyczny sposób grzebania poległych w czwartym, ostatnim rzędzie, na przemian w mogiłach jednostkowych i zbiorowych, o różnej wielkości. Wydaje się, że mogiły te pochodzą z ostatniego etapu obrony twierdzy. Prawdopodobnie w mogiłach zbiorowych spoczywają żołnierze polegli podczas ataku gazowego na pozycje rosyjskie w sierpniu 1915 r.

Większość nagrobków z czasów poprzedzających Wielką Wojnę została zniszczona. Przetrwały nieliczne, w tym jeden z zachowaną inskrypcją, którą próbowano uszkodzić (fot. Nr 3, 4, 5). Na jednym z nich zachowała się jeszcze tablica z niekompletnie czytelnym napisem w języku rosyjskim. Napis informuje, że spoczywa tu Juzwiuk. Na górze kamiennej tablicy jest napis Pokój Tobie, a na samym spodzie można odczytać datę 1909.

Cmentarz najbardziej uległ zniszczeniu zaraz po zakończeniu I wojny światowej. Budulec z cenniejszego materiału został wykorzystany w gospodarstwach indywidualnych oraz do budowy chodników i dróg, ogrodzeń czy balustrad balkonowych. Na szczycie pagórka cmentarnego do wybuchu wojny znajdowała się drewniana kaplica prawosławna o wymiarach 10 x 12 m.

Według danych z 1996 r. na cmentarzu znajdowało się 15 nagrobków wolno stojących z początku XX w. i 300 mogił. Niestety do dnia dzisiejszego przetrwało zaledwie kilka.

Bibliografia:

J. Maroszek, A. Studniarek, Szkic historyczny miasta i gminy Mońki w 40-tą rocznicę uzyskania praw miejskich 1965-2005, Mońki 2005, s. 15. Małgorzata Karczewska, Maciej Karczewski Pro Patria Miejsca pamięci I wojny światowej na przedpolu Twierdzy Osowiec, Białystok 2015 wikimapia.org. plStary-cmentarz


2006 © e-monki.pl & A. Studniarek