Zabudowa miejska Jasionówki

Można przypuszczać, że na początku XVI w. w Jasionówce powstały trzy ośrodki osadnicze: wieś (obecna Jasionóweczka), folwark zlokalizowany na wschód od wsi, oraz kościół rzymsko - katolicki wraz z zabudowaniami plebańskimi. Kościół powstał jako ostatni ośrodek osadniczy osadzony na wzniesieniu u podnóża drogi z Knyszyna do Korycina. Akt erekcyjny świątyni pod wezwaniem Najświętszej Trójcy, Niepokalanego Poczęcia NMB, św. Jana Chrzciciela i Wszystkich Świętych podpisano 3 października 1533 r. Już w XVI w. Jasionówce pojawili się pierwsi Żydzi.

Prawo miejskie magdeburskie Jasionówka otrzymała w 1642 r. od Władysława IV., które zostało potwierdzone w 1647 i 1670 r. Jasionówka należała do grupy miast, które założone zostały wraz z otrzymaniem przywileju lokacyjnego. Obok niej do tej grupy należą Mordy, Boćki, Narew, Kleszczele. Lokacji miasta dokonał jego właściciel Albrecht Kurzeniecki. Wraz z prawami miejskimi Jasionówka otrzymała przywilej na targi i jarmarki. W tym też czasie wytyczony został prostokątny rynek z którego narożników wybiegały 4 ulice. Z narożnika płn. wsch. obecna ulica Korycińska, z narożnika płd. wsch. w kierunku wschodnim obecna ulica Grodzieńska, a w kierunku południowym obecna ulica Białostocka, a z narożnika płd. zach. biegła obecna ulica Knyszyńska. Po otrzymaniu prawa miejskich Albrecht z Kurzeńca (właściciel miasta - zm. 1660 r.) przebudował znajdującą się w mieście rezydencję. Miasto należało kolejno do rodzin: Kurzenieckich, Czajkowskich (do 1728 r.), Kuczyńskich, Starzeńskich, Wołłowiczów, Miączyńskich. W II połowie XVII w. w Jasionówce istnieją cztery ośrodki osadnicze: miasto, wieś o tej samej nazwie, dwór i kościół. W tym samym okresie po wschodniej stronie ulicy Knyszyńskiej wytyczony został cmentarz żydowski. Prawdopodobnie już wtedy funkcjonowała w mieście synagoga. W 1676 r. podatek z Jasionówka opłaciło 45 osób, w tym 21 Żydów. Pod koniec XVII w. w Jasionówce osiedlili się pierwsi Tatarzy. Od tego czasu obserwuje się rozwój garbarstwa i kuśnierstwa, a Jasionówka zdobywa rozgłos poprzez targi, na których dominuje handel kożuchami i owcami. Wraz z rozwojem produkcji rzemieślniczej przez Tatarów zwiększa się w miasteczku liczba Żydów, którzy zajmują się zbytem produktów tatarskich wytwórców. Według danych statystycznych w 1800 r. w Jasionówce mieszkało 2 Tatarów, a w 1848 i 1857 r. nie mieszkał już żaden.

Do 1732 r. w pobliżu kościoła funkcjonowała karczma, ale gdy uległa spaleniu ówczesny proboszcz nie wydał zgody na jej odbudowę. W 1755 r. liczba domów w mieście wynosiła 58, w 1796 - 69 domów wiejskich, 31 domów wiejskich wraz z dworem. W połowie XVIII w. zbudowano nowy dwór i dokonano zmian w założeniu dworskim. Od 1728 r. Jasionówka zarządzają Kuczyńscy. Starają się podnieść rangę miasta oraz poprawić jego sytuację ekonomiczną. Zabiegają o potwierdzenie praw na targi i jarmarki. W 1744 r. prawo to potwierdził August III, a w 1789 r. Stanisław August Poniatowski. Nastąpiła jedna zmiana, mianowicie jarmarki zamiast w niedzielę miały się odbywać w poniedziałki. Źródła niemieckie podają, że na przełomie XVIII/XIX w. w mieście znajdowały się 83 domy (w tym 3 urzędowe, 1 dwór, 1 kościół, 1 młyn, 9 szynków, 18 studni, 23 stodoły), wymienia się też 4 ulice. Zabudowę stanowią głównie budynki drewniane kryte gontem.

Z planu Jasionówka z l. 1806 - 1808 wynika, że na osi drogi ze wsi Jasionówka znajduje się założenie dworskie. Istniały obecne ulice: Korycińska, Grodzieńska, Białostocka, Knyszyńska i Rynek. Po zachodniej stronie obecnej ulicy Knyszyńskiej znajdował się wiatrak. Zabudowa w tym czasie zlokalizowana była w tym okresie wyłącznie przy ulicy Grodzieńskiej i przy wschodniej pierzei obecnej ulicy Białostockiej. W maju 1819 r. wybuchł w Jasionowe pożar, który zniszczył miasteczko w 90%. Ucierpiały też zabudowania dworskie oraz plebania. Bardzo prawdopodobne, że po pożarze miasta w trakcie jego odbudowy zaszły zmiany urbanizacyjne miasteczka. Wtedy to pewnie pojawiły się dwie nowe ulice; Szkolna i Nowa. W 1863 r. miasto zamieszkiwało 1100 osób, w 1882 r. - 1452 (w tym 1064 Żydów), w 1897 r. 1540 osób. W II połowie XIX w. w związku z zadłużeniem nastąpiła degradacja założenia dworskiego, które zaczęło nabierać charakteru gospodarczego. Na początku XX w. przy płn. pierzei ulicy Szkolnej zbudowano murowaną, dwukondygnacyjną bożnice.

Według planów z 1915 r. zmienił się układ przestrzenny miasta. Z prostokątnego rynku z pierzei płn. wybiegała ulica, obecnie nosząca nazwę Kościelna. Ulica ta obiegała łukiem kościół i łączyła rynek z ulicą Korycińską. W 1918 r. zbudowano nową plebanię.

W okresie międzywojennym układ przestrzenny miasta nie uległ zmianie. Po zachodniej stronie ul. Knyszyńskiej zlokalizowane były Zakłady Garbarskie (do lat 90-ych funkcjonowała tam Spółdzielnia Wielobranżowa Inwalidów "Naprzód"), a po wschodniej stronie ul. Knyszyńskiej (przy obecnej ul. Młynarskiej) zlokalizowany był wiatrak holenderski. W 1921 r. w Jasionówce były 252 domy (drewniane) i liczyło 1750 mieszkańców. W okresie międzywojennym Jasionówka straciła prawa miejskie.

W 1931 r. w Jasionówce mieszkało 1879 osób (w tym 1279 Żydów, 589 katolików, 11 mahometan). W czasie II wojny światowej Jasionówka została niemal całkowicie zniszczona. Zabudowa mieszkaniowa spłonęła w 90%, spalił się dwór, garbarnia, zniszczono synagogę. Powojenny układ przestrzenny miasta nie zmienił się. Jak dawniej z prostokątnego rynku wybiegało pięć ulic, cztery z narożników a piąta z północnej pierzei (ul. Kościelna). Układ taki przetrwał do czasów współczesnych.

Arkadiusz Studniarek

2006 © e-monki.pl & A. Studniarek